Croeso i rifyn cyntaf cylchlythyr Brosiect Adfer Dalgylch Afon Gwy Uchaf

Mae Prosiect Adfer Dalgylch Gwy Uchaf wedi’i ariannu gan Lywodraeth Cymru i adfer cyflwr rhan uchaf Afon Gwy. Nod cyffredinol y prosiect hwn yw gwarchod rhywogaethau a gwella cynefinoedd trwy fynd i’r afael â nifer o wahanol ffactorau sy’n effeithio ar yr afon. 

Mae ardal y prosiect yn cynnwys Afon Gwy a'i llednentydd i fyny'r afon o'r Gelli Gandryll. Bydd y gwelliannau a wnawn yn y dalgylch uchaf o fudd i'r afon gyfan.

Pam fod angen y prosiect

Llun: Crafanc-y-frân y dŵr ar Afon Marteg

Mae afon Gwy yn un o afonydd mwyaf arbennig y DU, ac mae hynny wedi’i adlewyrchu yn y ffaith ei bod wedi’i dynodi’n Ardal Cadwraeth Arbennig (ACA) ac yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA).

Mae’n gartref i nifer o rywogaethau pwysig, gan gynnwys eogiaid, dyfrgwn, gwangod a herlod, cimychiaid yr afon, yn ogystal â’r planhigyn crafanc-y-frân y dŵr. Mae'r afon hefyd yn cael ei choleddu a'i defnyddio gan gymunedau lleol ac ymwelwyr at ddibenion gweithgareddau awyr agored, lles a diwylliannol.

Nod cyffredinol y prosiect hwn yw mynd i'r afael â rhai o'r pethau sy’n rhoi pwysau ar y rhywogaethau a'r cynefinoedd pwysig hyn. Mae tîm newydd wedi'i sefydlu i ganolbwyntio ar y prosiect hwn.

Llun: Tîm newydd Gwy Uchaf CNC

Beth fyddwn ni'n ei wneud?

Diben y prosiect yw:

• Adfer a gwella cynefinoedd yn yr afon, ar lannau'r afon ac yn y dalgylch yn ehangach
• Lleihau’r gwaddod a’r llygryddion sy'n mynd i mewn i'r afon
• Gwella gwytnwch yr afon yn wyneb tywydd eithafol a thymheredd cynhesach o ganlyniad i newid hinsawdd

Byddwn yn gweithio ochr yn ochr â thirfeddianwyr, ffermwyr, cymunedau, a sefydliadau lleol ac yn darparu cyllid i:

• Adfer coridorau afon trwy ffensio a phlannu parthau clustogi.
• Creu cynefin yn yr afon trwy gyflwyno deunydd coediog mawr.
• Cyflwyno mesurau i leihau llygredd a chadw’r pridd ar y tir.
• Cyflwyno mesurau i arafu llif dŵr dros y tir, gan annog y pridd i’w amsugno.
• Adfer ac ailgysylltu gorlifdiroedd.
• Tynnu neu addasu strwythurau o waith dyn sy'n rhwystro symudiad pysgod a graean.
• Cael gwared ar rywogaethau estron goresgynnol sy'n cyfrannu at erydiad y glannau ac sy’n gystadleuaeth rhy gryf i’n planhigion brodorol.

Byddwn yn olrhain ein cynnydd trwy gyfrwng rhaglen fonitro, gan ddefnyddio amrywiaeth o dechnegau megis ffotograffiaeth, dronau ac arolygon ecolegol.

Llun: Enghraifft dda o barth clustogi wedi'i ffensio ar hyd afon (LIFE Afon Dyfrdwy)

Llun: Pont bibell sy'n rhwystr i ymfudiad pysgod a symudiad graean naturiol

2. Beth rydym ni wedi bod yn ei wneud hyd yn hyn?

Llun: Ymweld â’r Irfon gydag Ymddiriedolaeth Cynefinoedd Dŵr Croyw

Cyfarfod Sefydliadau a Phrosiectau Lleol

Mae'r tîm wedi bod yn ymweld â sefydliadau eraill sy'n gweithio yn ardal y prosiect i weld rhai enghreifftiau o'r gwaith cadarnhaol sy'n cael ei wneud.

Mae'r Ymddiriedolaeth Cynefinoedd Dŵr Croyw yn gweithio gyda ffermwyr ar afon Irfon. Yn eu fferm arddangos, gwelsom enghreifftiau o leiniau clustogi a grëwyd drwy blannu coed a ffensio i atal llifogydd ar hyd yr afon, yn ogystal â chanlyniadau rheoli pori heb ffens ar gynefinoedd rhostir yr ucheldir. 

Mae prosiect Addasu i Newid Hinsawdd Ymddiriedolaeth Natur Sir Faesyfed yn debyg i’n prosiect ein hunain mewn sawl ffordd, ac felly roedd yn wych ymweld â nhw ar y cyd a thrafod sut y gallwn ategu gwaith ein gilydd.

Rydym hefyd wedi bod yn cyfarfod â sefydliadau eraill sy'n gweithio yn y dalgylch, megis Sefydliad Gwy ac Wysg a'r Bartneriaeth Dolydd Gorlifdir, i sicrhau ein bod yn cyfoethogi ac yn ychwanegu gwerth at y gwaith y maent eisoes yn ei wneud.

Estyn allan i ffermwyr a thirfeddianwyr ar afonydd Ieithon, Irfon a Marteg

Mae ein hymweliadau fferm cychwynnol yn canolbwyntio ar afonydd Ieithon, Irfon a Marteg, llednentydd yr Afon Gwy. Rydym wedi dechrau cysylltu â thirfeddianwyr a ffermwyr sydd wedi’u lleoli ar yr afonydd hyn, i egluro mwy am ein prosiect ac i edrych ar gyfleoedd i gydweithio i wella iechyd yr afonydd.

Os ydych chi wedi eich lleoli ar y llednentydd hyn ac eisiau cymryd rhan, cysylltwch â ni drwy ddefnyddio'r cyfeiriad e-bost ar ddiwedd y cylchlythyr.

Llun: Un o dîm yr arolwg ar Afon Gwy

Dros y gaeaf a’r gwanwyn, mae ein tîm o arbenigwyr geomorffoleg afonydd yn CNC wedi bod yn cynnal arolygon i gofnodi cyflwr ffisegol y cyrsiau dŵr mewn ardaloedd lle byddwn yn canolbwyntio ein gwaith yn gyntaf. Mae'r arolygon hyn yn rhan bwysig o'n gwaith monitro sylfaenol a byddant yn helpu i gyfeirio ein gwaith at y rhannau o'r dalgylch sydd fwyaf angen eu hadfer.

Mae'r tîm wedi cerdded milltiroedd lawer o afonydd Gwy, Ieithon a Marteg a llednentydd llai eraill, gan gasglu gwybodaeth. Bydd y wybodaeth yn cael ei defnyddio i’n helpu i wneud penderfyniadau ynghylch ble i gymryd camau i wella cyflwr yr afonydd hyn.

Arolygu ar gyfer Gwangod

Mae gwangod yn bysgod mudol sy'n treulio'r rhan fwyaf o'u bywydau fel oedolion mewn dyfroedd arfordirol. Maen nhw'n teithio i fyny afonydd i silio ddiwedd y gwanwyn.

Mae Afon Gwy yn un o ychydig o afonydd sy'n cynnal gwangod yn y DU, ac mae gwangod wedi'i restru fel nodwedd o Ardal Cadwraeth Arbennig (ACA) Gwy. Tan yn ddiweddar, ychydig iawn oedd yn hysbys am eu hymddygiad a phatrymau mudo. Mae prosiectau arloesol sy'n defnyddio tagiau radio a derbynyddion wedi darparu gwybodaeth hynod ddiddorol.

Rydym wedi gosod derbynnydd ar derfyn uchaf lle y credir bod gwangod yn mudo ar yr Afon Gwy, ger ei chydlifiad ag afon Ieithon. Mae hyn yn rhan o brosiect ehangach sy'n cael ei gynnal gan Brifysgol Abertawe a CNC i astudio'r rhywogaeth hon.

Mae’r derbynyddion yn codi signalau acwstig o sglodion sydd wedi’u gosod yn y pysgod - os bydd pysgodyn wedi’i dagio yn nofio heibio’r derbynnydd, bydd yn anfon hysbysiad a fydd hefyd yn cael ei recordio. Bydd y derbynnydd yn cael ei gasglu yn yr haf ar ôl y tymor silio gwangod, a'r data'n cael ei lawrlwytho i weld a oes unrhyw bysgod wedi'u tagio wedi teithio i fyny i'r Ieithon.

Arolygu Rhywogaethau Estron Goresgynnol

Llun: Pidyn-y-gog Americanaidd ar yr afon Marteg

Mae niferoedd Rhywogaethau Estron Goresgynnol ar gynnydd ac yn peri problemau economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol sylweddol.

Mae aelodau'r tîm wedi bod allan yn cynnal arolwg o nifer o lednentydd Afon Gwy uchaf am Rywogaethau Estron Goresgynnol, sef Jac y Neidiwr, Clymog Japan a Phidyn-y-gog Americanaidd. Y tair rhywogaeth hyn yw’r rhywogaethau estron goresgynnol amlycaf yn nalgylch Gwy, gan leihau bioamrywiaeth, trechu planhigion brodorol a gwaethygu erydiad glannau’r afon.

Rydym ni eisoes wedi nodi rhai ardaloedd lle mae Pidyn-y-gog Americanaidd yn tyfu y gellir eu trin eleni.

Allwch chi gymryd rhan? Ceir sawl ffordd y gallwch gymryd rhan a helpu i drechu rhywogaethau estron goresgynnol yn nalgylch Gwy Uchaf.

Ymgyfarwyddo: Bydd y dolenni isod yn eich helpu i adnabod y rhywogaethau estron goresgynnol amlycaf:

• Jac y Neidiwr
• Clymog Japan
• Pidyn-y-gog Americanaidd

Cofnodi: Mae dau ap ffôn symudol y gallwch eu defnyddio i gofnodi unrhyw rywogaethau estron goresgynnol y byddwch yn dod ar eu traws pan fyddwch chi allan – iRecord (https://irecord.org.uk ) a INNS Mapper ( https://innsmapper.org ). Os byddwch yn gweld rhai o’r rhain pan fyddwch heb ffôn symudol, cysylltwch gyda ni gan nodi enw’r planhigyn, lleoliad cywir (Cyfeirnod Grid neu gyfeiriad What3Words yn ddelfrydol) ynghyd â llun o’r planhigyn drwy e-bostio’r cyfeiriad canlynol. 

Dechrau tynnu: Os byddwch chi’n gweld Jac y Neidiwr ar eich taith ar hyd lwybrau cerdded neu lwybrau ceffylau, gallwch ei dynnu o’r gwreiddyn, ei wasgu a’i adael yn gorwedd ger y llwybr. Mae’n well gwneud hyn pan fo’r planhigion yn ifanc a phan nad yw codennau hadau yn ddigon aeddfed i ffrwydro (Ebrill i ddechrau Mehefin).

Os ydych chi'n rhan o grŵp cymunedol lleol yn rhan uchaf Afon Gwy a'ch bod awydd gwneud ychydig o waith tynnu Jac y Neidiwr y flwyddyn nesaf, cysylltwch â ni (gweler y manylion cyswllt isod).

Byddwch yn ystyriol: Os byddwch yn cerdded drwy ardaloedd lle mae codennau hadau Jac y Neidiwr yn ffrwydro, fe allai hadau lynu i waelod eich esgidiau. Cyn i chi fynd i ardal heb Jac y Neidiwr, brwsiwch neu olchwch eich esgidiau.

Gadewch i ni atal y lledaeniad lle gallwn.

Digwyddiadau

Llun: Lansio prosiect yn Sioe Frenhinol Cymru

Lansiad y Prosiect yn Sioe Amaethyddol Frenhinol Cymru

Roedd ein digwyddiad lansio yn y Sioe Frenhinol yn cymryd lle’r lansiad mwy a gynlluniwyd ond a ganslwyd oherwydd yr Etholiad Cyffredinol. Cawsom gyflwyniadau gan Gareth O'Shea (Pennaeth Gweithrediadau CNC), Susie Tudge (Arweinydd Tîm Prosiect CNC) a Pat Stirling (rhaglen Gwyddoniaeth Dinasyddion Cyfeillion yr Afon Gwy (ForRW).

Roedd y sesiwn Holi ac Ateb yn dangos diddordeb brwd gan y cyhoedd yn ein prosiect newydd. Trafodwyd agweddau ymarferol rheoli rhywogaethau estron goresgynnol, sut y bydd ein cyllid cyfalaf, ffensio glannau afonydd, lleiniau clustogi, plannu coed a mesurau ‘arafu’r llif’ yn gweithio, sut yr ydym yn gweithio gyda sefydliadau eraill a FoRW i ategu/gwella/llenwi bylchau data, a sut yr ydym yn bwriadu gwella ymdreiddiad dŵr drwy briddoedd dalgylch Gwy Uchaf.

Ymweliadau Fferm

Os ydych yn ffermio tir ar Afonydd Ieithon, Irfon a Marteg ac yn dymuno clywed mwy am y prosiect a sut y gallwch chi gymryd rhan, cysylltwch â ni ar yr e-bost isod.

Wrth i’r prosiect fynd rhagddo, byddwn yn cynnal digwyddiadau gwybodaeth ar gyfer ffermydd a fydd yn cael eu hysbysebu’n lleol a thrwy grwpiau clwstwr fferm.

Cadwch mewn cysylltiad!

Gallwch gysylltu â'r tîm prosiect trwy ein cyfeiriad e-bost isod. Ewch i'n gwefan am yr holl newyddion diweddaraf am y prosiect, neu dilynwch @AdferGwyUchaf ar gyfryngau cymdeithasol.

Os byddai'n well gennych gael copi papur o'r cylchlythyr gallwch hefyd gysylltu â ni.

E-bost:

AdferGwyUchaf@cyfoethnaturiol.cymru

Gwefan: Prosiect Adfer Dalgylch Gwy Uchaf Citizen Space

Cyfryngau Cymdeithasol

Facebook

Instagram

X