Gyda chyffro mawr, mae’n bleser adrodd bod ein harolwg pysgota trydan diweddar yn Nant Morlas wedi canfod bod eogiaid ifanc yn bresennol mewn tri safle gwahanol uwchben lleoliad rhyd goncrit y symudom yr hydref diwethaf! Mae hyn yn dangos bod eogiaid aeddfed sy'n dychwelyd wedi cyrraedd y nant y gaeaf diwethaf ac wedi llwyddo i silio'n llwyddiannus uwchben lleoliad tynnu'r rhyd.

Canfu arolygon blaenorol yn 2020 a 2021 fod eogiaid ifanc yn bresennol yn union o dan y rhyd, ond ni chafodd yr un ohonynt eu dal uwchben y rhyd, sy'n awgrymu bod y strwythur yn rhwystr i bysgod mudol. Mae eogiaid aeddfed yn dychwelyd i'w ffrwd eni i silio ar ôl treulio amser yn tyfu ar y môr. Os caiff eu llwybr ei rwystro gan strwythurau artiffisial, gallant wastraffu ynni neu ddioddef anafiadau wrth geisio pasio a dod yn fwy agored i ysglyfaethwyr. Dim ond 60 metr oedd yr adeiledd o'r cydlifiad ag Afon Ceiriog, un o lednentydd mawr Afon Dyfrdwy, felly roedd yn golygu bod Nant Morlas bron i gyd yn anhygyrch yn ystod y rhan fwyaf o flynyddoedd. Drwy gael gwared ar y rhyd, rydym wedi agor y nant er mwyn caniatáu i eogiaid aeddfed sy’n dychwelyd cael mynediad i’w mannau silio - newyddion gwych i boblogaethau eogiaid lleol a phrosiect LIFE Afon Dyfrdwy. Gwyliwch y fideo yma.

Pan fyddwn yn cynnal ymyriadau fel symud neu addasu cored, neu wella cynefinoedd glannau afonydd neu afonydd, rydym yn ceisio dangos bod ein gweithredoedd wedi cael effaith gadarnhaol.

Fel rhan o'r broses hon, rydym yn cynnal arolygon electrobysgota o rywogaethau ACA megis eogiaid ifanc, pennau lletwad a lampreiod. Mae hyn fel arfer yn cynnwys casglu data cyn ac ar ôl yr ymyriad, ac os yn bosibl, defnyddio safleoedd rheoli - sy'n dangos sut y gallai niferoedd pysgod ar y safle fod wedi ymateb heb ein hymyriadau. Mae electrobysgota wedi’i gwblhau ar gyfer tymor samplu 2022 ac wedi arwain at ganlyniadau addawol, yn enwedig yn nalgylch Afon Ceiriog.

Mae gwaith monitro ôl-ymyrraeth yn Afon Ceiriog o amgylch Llanarmon D.C., Tregeiriog ac ystâd Brynkinalt i gyd wedi creu gwelliannau. Mae canlyniadau electrobysgota fel arfer yn cael eu categoreiddio gan ddefnyddio'r Cynllun Dosbarthu Pysgodfeydd Cenedlaethol (NFCS) - graddio o F (dim pysgod) i A (rhagorol).

Arhosodd safleoedd yr afonydd uchaf ar Radd C ar gyfer eogiaid, er gwaethaf cynnydd bach yn niferoedd y silod mân. Fodd bynnag, mae brithyllod wedi symud o Radd C i A, gyda chynnydd o 61 i 145 o unigolion yn y flwyddyn ddiwethaf! Mae hyn yn dangos bod dwysedd y pysgod yn yr ardal wedi cynyddu’n aruthrol wrth i ni ailgyflwyno clogfeini yn ôl i’r afon i greu mwy o gynefinoedd sydd ar gael i bysgod. Dylai'r niferoedd hyn wella ymhellach ar ôl i ni wneud gwaith ar goredau Brynkinalt a'r Waun, gan wella mynediad i eogiaid a gleisiaid aeddfed mudol.

Roedd samplo mewn dalgylchoedd eraill fel Afon Alwen yn cael eu dosbarthu fel ‘gwael’ ond fe’i gwnaed cyn yr ymyriadau yn yr afon. Gobeithiwn weld gwelliannau yma y flwyddyn nesaf yn dilyn ein gwaith cyflwyno graean a nodir isod.

Yn ystod Awst a Medi, mae tua 3,000 tunnell o raean afon a chlogfeini wedi cael eu cyflwyno i rannau uchaf afonydd Alwen, Brenig a Thryweryn. Mae'r deunydd hwn wedi'i gyflwyno i'r llednentydd penodol hyn gan fod ganddynt oll argaeau i fyny'r afon sy'n cadw graean a gwaddod a ddylai fod yn gwneud ei ffordd i lawr yr afon yn naturiol. Pan fydd afonydd yn cael eu newynu o raean mae'n lleihau argaeledd silio ar gyfer pysgod mudol a phreswyl. Drwy gyflwyno deunydd i'r systemau afonydd hyn, bydd nid yn unig yn gwella cyfleoedd silio ar gyfer eogiaid a brithyllod yn sylweddol ond bydd hefyd o fudd i'r ecosystem gyfan. Bydd ychwanegu graean a chlogfeini afon yn y sianel yn helpu i greu cynefinoedd naturiol amrywiol i infertebratau fyw a bydd yn darparu lloches y mae dirfawr ei angen ar gyfer pysgod ifanc a rhywogaethau dyfrol eraill.

Mae arolygon electrobysgota wedi'u cynnal cyn y gwaith i sefydlu gwaelodlin y gallwn fonitro effaith ein gwaith yn ei erbyn yn y dyfodol.

Gall ffensio ar hyd glannau afonydd wella cynefin pysgod a bywyd gwyllt arall sy'n cael ei niweidio gan dda byw, fel gwartheg a defaid yn sylweddol. Gyda chytundeb tirfeddianwyr lleol a ffermwyr tenant, mae'r prosiect wedi ffensio 3,450 metr o lan yr afon yn rhannau isaf Afon Ceiriog, o'r Waun i'r cydlifiad ag Afon Dyfrdwy. Mae'r rhan hon o'r afon bellach wedi'i ffensio bron yn gyfan gwbl.

Yn y rhan ganol ac uchaf, rhwng Tregeiriog a Llanarmon D.C., mae 1,700 metr o ffensys hefyd wedi’u gosod. Mae’r math o ffensys yn amrywio i weddu i’r amodau, er enghraifft tair llinyn ar gyfer gwartheg yn unig, rhwyll stoc ar gyfer ŵyn a defaid, weiren lorweddol blaen a weiren bigog lle mae perygl llifogydd, a rhwyll stoc gwrthdro lle mae’n bwysig caniatáu i ffesantod symud.

Lle mae da byw angen dŵr yfed o hyd ac nad yw dŵr o’r prif gyflenwad yn ymarferol, mae’r prosiect yn gosod ac yn treialu dau fath o gafn diod ynni’r haul, hyd yn hyn gyda chanlyniadau calonogol a chyn lleied â phosibl o waith cynnal a chadw.

Mae gwelliannau cyffrous i gynefinoedd eisoes yn cael eu gweld. Rydym yn gwbl ddibynnol ar gydweithrediad a chefnogaeth gan dirfeddianwyr a ffermwyr i gyflawni’r gwaith hwn, ac rydym yn ei gydnabod yn ddiolchgar.

Dros yr haf, cwblhaodd ein contractwyr lleol dros 1500 metr o ffensio ar hyd y brif afon ger Llangollen i atal gwartheg rhag sathru ar y glannau a chael mynediad i’r afon, gyda’r nod o leihau’r mewnbwn maethol a gwaddod i Afon Dyfrdwy gan fod hyn yn cael effaith andwyol ar ansawdd dŵr.

Darganfuom hefyd fod nant fechan, a oedd yn llifo i Afon Dyfrdwy, yn cael ei photsio’n wael gan wartheg mewn ardal goediog gerllaw. Roedd gan y nant hon botensial i fod yn safle silio o ansawdd da oherwydd ansawdd dŵr da a faint o raean oedd ar gael. Cliriwyd peth o'r defnydd coediog yn y nant a rhwystrau eraill oedd yno oherwydd bod gwartheg yn difrodi coed. Codwyd ffens stoc o amgylch yr ardal goediog i sicrhau na allai gwartheg gael mynediad i'r afon yma mwyach ac erydu'r glannau. Fel ffynhonnell ddŵr dibynadwy arall ar gyfer y gwartheg, gosodwyd cafn diod solar sy'n defnyddio pibell sugno i bwmpio dŵr o'r afon i'r cafn. Edrychwn ymlaen at weld gwelliannau i gynefin glan yr afon yma dros y misoedd nesaf. 

Ar 28 a 29 Mehefin 2022 croesawyd Dr Lynne Barratt, ein monitor allanol sy'n gweithio i NEEMO. Mae NEEMO yn gyfrifol am fonitro prosiectau LIFE sy’n cael eu hariannu o dan raglen LIFE yr UE. Hwn oedd y cyfarfod cyntaf yn bersonol, ar ôl cynnal y ddau flaenorol yn rhithiol oherwydd cyfyngiadau Covid. Yn dilyn yr ymweliad cawsom lythyr cefnogol iawn gan y Comisiwn yn llongyfarch y prosiect ar y gwaith cadarnhaol a wnaed hyd yma.

Mae ein hadroddiad ‘canol tymor’ hefyd wedi’i gyflwyno i CINEA, Asiantaeth Weithredol Seilwaith Hinsawdd ac Amgylchedd Ewrop. Roedd yr adroddiad technegol ac ariannol hwn yn mynd i’r afael â’r holl waith hyd at 31 Rhagfyr 2021 a bydd yn cael ei asesu ar sail canlyniadau gwreiddiol Cytundeb Grant Afon Dyfrdwy LIFE, y cytunwyd arnynt yn y cais am gyllid LIFE.

Mae'r adroddiad yn cael ei adolygu ar hyn o bryd gan swyddogion ym Mrwsel, unwaith y bydd wedi'i gadarnhau rydym yn gobeithio derbyn ein hail daliad gan LIFE. Os hoffech dderbyn copi o’r adroddiad, anfonwch e-bost at lifedeeriver@cyfoethnaturiolcymru.gov.uk

1. Mae'r broses cynllunio a dylunio ar gyfer croesfan yr afon ym mloc coedwigaeth Penaran wedi'i chwblhau, a bydd y gwaith o adeiladu'r groesfan yn dechrau'n fuan, cyn unrhyw waith torri coed yn y bloc coedwigaeth. Dros y 5 mlynedd nesaf amcangyfrifir y bydd tua 25,000 tunnell o bren yn cael ei gynaeafu a'i gludo ar draws y llwybr hwn. Ar hyn o bryd, yr unig ffordd i beiriannau coedwigaeth groesi'r afon yw trwy yrru'n uniongyrchol drwy'r cwrs dŵr, sy'n arwain at waddod a llygryddion yn mynd i mewn i'r cwrs dŵr, gan niweidio mannau silio ymhellach i lawr yr afon o bosibl. Byddai gosod y groesfan newydd yn atal amcangyfrif o 2,000 o deithiau lorïau cymalog rhag gorfod gyrru'n uniongyrchol drwy'r cwrs dŵr yn ystod cynaeafu a chludo.

2. Mae ceuffosydd newydd yn cael eu hailosod yn bloc coedwigaeth Aberhirnant a Llangower ar y gweill ar hyn o bryd fel rhan o'n hymdrechion i wella rheolaeth dŵr yn y goedwigaeth. Mae ceuffosydd yn gyrsiau dŵr caeedig a ddefnyddir i ddargyfeirio neu ddraenio dŵr o dir uwch ei ben, ac fel arfer maent yn edrych fel twneli neu bibellau mawr. Bydd gosod ceuffosydd newydd yn helpu i leihau gwaddod a halogion eraill o'r llwybr coedwigaeth rhag mynd i mewn i gyrsiau dŵr yn y dalgylch, yn enwedig yn ystod fflachlifoedd. Mae'r bloc coedwigaeth cyfan wedi'i arolygu gan ddefnyddio system raddio a nododd y bydd angen ailosod 8 ceuffos presennol a bydd ceuffosydd yn cael eu gosod mewn 3 safle newydd ychwanegol hefyd. Bydd newid y ceuffosydd hyn cyn y gaeaf yn helpu i sicrhau y bydd glaw wyneb yn ystod y misoedd gwlypach yn cael ei ddargyfeirio a’i hidlo’n naturiol, gan leihau’r potensial i ddŵr glaw redeg i lawr llwybrau coedwigaeth a chludo gwaddod i gyrsiau dŵr.

3. Dros fisoedd y gaeaf, bydd nifer o brosiectau ymyrraeth fferm yn digwydd. Yn ystod ymweliadau'r Swyddogion Rheoli Tir ar ffermydd, maent yn mynd ati i chwilio i weld a fyddai unrhyw un o'r ffermydd yn elwa o ymyrraeth ar y buarth. Gall hyn gynnwys gosod cafnau newydd neu osod gridiau i atal dŵr glaw glân rhag cael mynediad i byllau slyri sy'n cynyddu cyfaint y slyri a gynhyrchir, gan effeithio'n sylweddol ar gapasiti'r storfa slyri yn ddiangen.